نگاهی به تاریخچه شرکت المعادن و نقش آن در تحولات معدنی خاورمیانه و خلیج‌فارس گویای این موضوع است که با کمرنگ شدن نقش نفت، این معدن است که احتمالا باید جای سوخت‌های فسیلی را برای کشورهای حاشیه خلیج فارس بگیرد. در این راستا طراحی استراتژی مبتنی بر دو محور گسترش تولید فلزات اساسی و تولید انبوه خاک‌های کمیاب در برنامه کشورهای عرب به ویژه عربستان سعودی قرار دارد.
شرکت المعادن (Ma'aden) بزرگترین شرکت معدنی در عربستان سعودی است که در زمینه استخراج و فرآوری مواد معدنی فعالیت میکند و به منظور توسعه معادن و بهرهبرداری از منابع طبیعی این کشور تاسیس شده است. این شرکت به عنوان یکی از بزرگترین شرکت‌های معدنی در منطقه و جهان، نقش مهمی در توسعه صنعت معدن و اقتصاد عربستان سعودی دارد. افزایش مقیاس تولید این ابربنگاه اقتصادی طی زمان سبب شده است المعادن از مزیتهای مقیاس برخوردار شده و بهرهوری تولید خود را افزایش دهد. بررسی روند، چگونگی انجام و نتیجه حاصل از این افزایش تولید، میتواند به عنوان نمونه مناسب بهرهبرداری از صرفههای مقیاس، مفید باشد.
ارزش این بنگاه معدنی در حالی در گزارش سال 2022 وب سایت ماینینگ 43میلیارد دلار تخمین زده شده که برنامه‌های عربستان برای این شرکت، روی گسترش ارزش بازار المعادن تا سقف 250 میلیارد دلار حکایت دارد. این مهم جز به مدد دارایی‌های شگفت‌انگیز و بهرهوری بالای ناشی از مدیریت اصولی و مبتنی بر صرفههای مقیاس ممکن شده است. در این راستا گروه المعادن تلاش دارد با جانمایی خود در زنجیره مواد معدنی جدیدی که حول محور دو مفهوم برون‌سپاری به دوستان و متنوع سازی تامین میشود، مسیری متفاوت از گذشته را طی کند. مسیری که در نهایت نه تنها امکان کسب درآمد هنگفت را برای صندوق ثروت عربستان سعودی حاصل خواهد آورد که احتمالا موجبات صنعتی شدن این کشور از مسیر برخورداری از مواد اولیه حیاتی را تسهیل خواهد کرد. در شرایطی که ایالات متحده آمریکا فلز مس را در ردیف مواد حیاتی و امنیتی قرار داده است، بازیگری المعادن در بخش‌های مس، طلا، فولاد و زغال سنگ میتواند ایده‌های طراحان برنامه بلندمدت رشد المعادن را محقق سازد. معدنکاری هوشمند، کاوش و اکتشاف مبتنی بر متنوع سازی استخراج مواد، استخدام نیروی انسانی متبحر در کنار سرمایه‌گذاری روی پروژه‌های راهبردی موحب شده تا چشم‌انداز گروه المعادن همزمان که متهورانه است، مبتنی بر ایده‌های توسعه پایدار نیز باشد. این موضوعات البته ملزومات و پیش‌نیازهایی دارد که ناشی از مدیریت علمی و مبتنی بر آموزه‌های اقتصادی است و بر صرفههای مقیاس استوار است.
المعادن در یک نگاه
شرکت المعادن در سال 1997 با فرمان پادشاهی سعودی تاسیس شد و به توسعه بخش معدنی عربستان سعودی به عنوان سومین ستون از صنعت عربستان پس از نفت و پتروشیمی‌ها، می‌پرداخت. تا سال 2008، معادن به طور کامل متعلق به دولت عربستان بود. سپس نیمی از سهام آن در بورس اوراق بهادار عربستان (تداول) به فروش رفت. در ژوئن 2018، مالکیت دولت افزایش یافت و صندوق سرمایه‌گذاری عمومی (PIF)، سهام خود را به میزان 44/65درصد افزایش داد. پس از سرمایه‌گذاری زمان و منابع قابل توجه در ایجاد یک زنجیره ارزش معدنی برجسته، منحصربفرد و کاملا یکپارچه، اکنون تمرکز این بنگاه بر تبلیغ محصولات خود در سراسر جهان، بهبود بازگشت سرمایه‌گذاری‌ها و تقویت منابع و تجربیات خود است. در همین حال، المعادن به توسعه معادن جدید و احداث کارخانههای صنعتی نیز ادامه میدهد. از زمان انجام عملیات عرضه عمومی اولیه (IPO)، این هلدینگ از یک شرکت صرفا تولیدکننده طلا، به یک شرکت چندمنظوره در حوزه فسفات، آلومینیوم، مس و معادن صنعتی با کیفیت بینالمللی، تبدیل شده است. شرکت المعادن عربستان سعودی، امروزه در میان شرکت‌های معدنکاری با بالاترین سرعت رشد قرار دارد و با ارزش بازاری بیش از 40 میلیارد دلاری، بزرگترین شرکت معدنی چندکالایی و فلزی در خاورمیانه است. این شرکت بر اساس ارزش بازار، در میان 10 شرکت معدنی برتر جهان قرار دارد.
اکتشاف معادن
کاوش معادن، جزء اساسی از استراتژی تجاری و رشد المعادن است و این شرکت برنامه دارد تا معادنی را حفظ کند که به منظور حمایت از رشد و تنوع کسب‌وکارهای خود مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شرکت از آخرین فناوری‌ها برای کاوش، کشف و ارزیابی منابع معدنی جدید استفاده میکند تا منابع معدنی کنونی را که توسط کسب‌وکارهای رشدی المعادن در حال مصرف هستند، جایگزین یا تجدید کند. مجوزهای کاوش برای معادن توسط دولت عربستان سعودی تایید میشود و المعادن برای حمایت از رشد خود درخواست‌های جدید مجوزهای کاوش میدهد.
در سال 2019، المعادن بودجه اکتشاف را به مبلغ7/66 میلیون دلار (250 میلیون ریال سعودی) افزایش داد و بر معدنکاری در مناطق قهوه‌ای (زمینهای معدنی در نزدیکی معادن فعلی) و مناطق سبز (زمینهای معدنی که قبلا در آن بهرهبرداری صورت نگرفته است)، تمرکز کرده است. المعادن، حفاری را در مکان‌های با پتانسیل بالقوه معدنی در محدوده مجوزهای کاوش خود انجام میدهد. جایی که فعالیتهای اخیر اکتشافی توسط این بنگاه، توده‌های معدنی جدید را شناسایی کرده‌اند. این امر منجر به افزایش سطح اطمینان و کاهش ریسک حفاری خواهد شد. ذخایر طلا در منطقه عربستان مرکزی قرار دارند که از ساحل دریای سرخ تا وسط عربستان گسترش می‌یابد. شرکت MGBM، به عنوان یک شاخه از المعادن در حوزه استخراج طلا و فلزات اساسی فعالیت میکند. این شرکت در 6 منطقه معدنی در عربستان سعودی استخراج میکند و سالانه بیش از 300 هزار اونس طلا از این معادن خارج میکند. MBCC، شرکت دیگری از زیرمجموعه هلدینگ المعادن که در حوزه استخراج مس فعالیت میکند نیز سالانه بیش از 50 تن مس تولید میکند.
افزایش مقیاس و اطلاعات مالی
با بررسی تولیدات المعادن در سالهای گذشته، مشخص میشود که این هلدینگ معدنی به لحاظ مقیاس تولید به شدت رشد کرده است. تنها در حوزه تولید طلا، میزان استخراج شده در سال 2011 حدودا 143 هزار اونس و در سال 2021 تقریبا 340 هزار اونس بوده است. این افزایش حدودا دو و نیم برابری تولید، امکان بهرهبرداری از مزایای مقیاس را به این بنگاه داده است.
تحلیل صورتهای مالی المعادن و ارزش فروش محصولات به تفکیک بخش، به درک بهتر میزان افزایش مقیاس تولید این بنگاه کمک میکند. در سال 2018 میلادی، المعادن حدودا 2میلیارد ریال سعودی فلزات اساسی، 5/5 میلیارد دلار آلومینیوم و 5/6 میلیارد دلار فسفات فروخته است که مجموعا چیزی نزدیک به 75/3 میلیارد دلار بوده است. این ارقام برای سال 2022 میلادی به ترتیب، 5/2، 11 و 5/26 میلیارد ریال سعودی و معادل 7 میلیارد دلار بوده است.
نسبتهای سودآوری بنگاه در همین دوره زمانی، رشد قابل توجهی از خود نشان دادهاند که میتواند گواهی بر بهبود کارآیی ناشی از بهرهبرداری از مزایای مقیاس باشد. همچنین مجموع فروش المعادن در سال 2011 میلادی حدود 400 میلیون دلار و در سال 2021، این عدد به بیش از 7 میلیارد دلار رسیده است. علاوه بر این، درآمد عملیاتی این بنگاه نیز در سال 2011 حدودا برابر با 175 میلیون دلار و در سال 2021 میلادی نزدیک به 2میلیارد دلار بوده است. با نگاهی گذرا به همین دو عامل در صورت سود و زیان المعادن، واضح است که این شرکت از مزایای مقیاس بهره برده است.
حاکمیت شرکتی
المعادن در سال 2022 حدود 6هزار کارمند و کارگر در استخدام خود دارد که از این تعداد 127 نفر در حوزه مدیریت فعال هستند. تغییرات کادر مدیریتی شرکت طی سالهای اخیر نیز نشان میدهد با توجه به افزایش مقیاس تولید، این بنگاه در مسیر تقویت تیم مدیریتی خود با استفاده از نیروهای مدیریتی خارجی، قرار گرفته است. به طوری که تنها حدود 50 درصد از مدیران سطح بالای المعادن، عربستانی هستند. برای مثال، در حال حاضر مدیرعامل اجرایی این شرکت، باب ویلت (Bob Wilt) است. این مدیر آمریکایی با بیش از 30 سال سابقه مدیریت، دارای مدرک MBA از مدرسه کسبوکار هاروارد است و همچنین با مدرک مدیریت مهندسی از آکادمی ارتش ایالات متحده فارغالتحصیل شده است.
تحقیق و توسعه
هزینههای عمومی و اداری بنگاه در سال 2011 و 2021 به ترتیب برابر با 62 و 267 میلیون دلار و هزینههای اکتشاف و خدمات فنی نیز به ترتیب، 34 و 40 میلیون دلار بوده است. یعنی با وجود 17 برابر شدن فروش و 11 برابر شدن درآمد عملیاتی المعادن، هزینههای عمومی این بنگاه، 3 برابر شده و هزینه اکتشاف و خدمات فنی، تنها 17درصد افزایش یافته است. این ارقام نشان میدهد، بنگاه به طور خاص در هزینههای تحقیق و توسعه از بازده شدید صعودی نسبت به مقیاس برخوردار است. همین امر موجب شده است، منابع به شکل کارآتری تخصیص پیدا کرده و کارآیی فعالیتهای بنگاه افزایش یابد.
آموزش
همچنین در حوزه آموزش نیز برنامه‌های توسعه سرمایه انسانی المعادن با هدف جلب، توسعه، ترغیب و حفظ کارکنان ماهر، متعهد و پرانگیزه شکل گرفته است. این شرکت در نظر دارد با ایجاد زیرساخت‌های پویا و قوی برای آموزش، تربیت و توسعه مهارت استعدادهای محلی مورد نیاز صنعت معدن در عربستان سعودی اقدام کند. در راستای استراتژی این شرکت جهت توسعه سرمایه انسانی برای سال 2025، برنامه‌های توسعه حرفه‌ای، برنامه معاونت تحصیلی به همراه وزارت آموزش و پرورش عربستان سعودی، احداث پلی‌تکنیک معدنی عربستان سعودی در شهر عرعر و دو مدرسه در شهرهای طریف و عرعر در شمال عربستان سعودی در دستور کار المعادن قرار گرفته است. این اقدامات با هدف افزایش رقابت‌پذیری دانش‌آموزان و حمایت از ورود آنها به دانشگاه‌های برجسته در داخل و خارج از عربستان سعودی انجام میشود تا بهرهوری عوامل تولید در بلندمدت افزایش پیدا کرده و در نتیجه سوددهی بنگاه افزایش یابد.
تامین مالی و صنایع پاییندستی
در حوزه تامین مالی نیز، بدهی بلندمدت المعادن در سال 2011 برابر با 5 میلیارد دلار بوده است که این عدد در سال 2021 به بیش از 11 میلیارد دلار رسیده است. مقایسه نسبت بدهی بلندمدت بنگاه نشان از تغییر قابل ملاحظهای ندارد و بیانگر این است که همگام رشد تولید، امکان تامین مالی وامهای با مبالغ بالاتر برای بنگاه فراهم بوده است. نکنه حائز اهمیت این است که میزان حمایت مستقیم دولتی از کل بدهی بلندمدت در سال 2011 و 2021 به ترتیب 50 و 34 درصد بوده است و سهم حمایت مستقیم دولتی از بدهی بلندمدت بنگاه کم شده است. به عبارت دیگر حمایت دولتی از بنگاه، همزمان با افزایش سطح تولید، کاهش یافته است. تاسیس کارخانههای پایین دستی و مصرف تولیدات معدنی در خاک عربستان، از دیگر برکات افزایش مقیاس تولید المعادن بوده است. این اقدام تاثیرات مثبتی بر بنگاه و فراتر از آن، صنعت عربستان داشته است. از طرفی با ایجاد صنایع پاییندستی، فروش محصولات المعادن تضمین شده به نظر میرسد و هزینههای احتمالی نبود بازار برای آن از بین میرود. در سمت مقابل با احداث این صنایع، رشد اقتصادی بخش صنعت عربستان سرعت گرفته و تاثیرات بسزایی بر نرخ بیکاری خواهد داشت.
مزایای کلان مقیاس
بهرهبرداری از این صرفههای مقیاس موجب شده است عربستان سعودی در حوزههای مختلف اقتصادی و تجاری، به موفقیت‌های متعددی دست پیدا کند. در سال 2021 میلادی، المعادن 18درصد از کل تجارت فسفات جهان را به خود اختصاص داد. با وجود نزدیکی معادن فسفات در شمال عربستان سعودی و نزدیکی به بازارهای پرچشم‌انداز در جنوب آسیا و شرق آفریقا، عربستان در موقعیت مناسبی برای تامین نیازهای جهانی قرار دارد. علاوه بر این، از آنجا که فسفات به عنوان یک افزودنی غذایی رایج در صنایع غذایی استفاده میشود، عربستان سعودی در حال حاضر به یک بازیگر اصلی در پایداری جهانی تامین غذا تبدیل شده است. همچنین طبق گزارش سال 2022 انجمن جهانی طلا، عربستان سعودی رتبه دهم تولیدکنندگان طلای جهان را به خود اختصاص داده است و 7/1درصد از کل طلای استخراج شده در جهان را تولید میکند. در زمینه اشتغال نیز زنجیره تولید صنعتی شرکت المعادن، موفق به ایجاد 25 هزار شغل شده است که از این مقدار نزدیک به 6 هزار شغل به طور مستقیم توسط این بنگاه ایجاد شده است و حدود 74 درصد این کارگران و کارمندان از نیروی کار داخلی تامین شده است.
منبع: ماهنامه کارخانه